ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ Το γεγονός και το νόημά του

Κείμενο αφιερωμένο στη Φανή

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ

Εκδόσεις ΤΕΡΤΙΟΣ, Κατερίνη θεολόγος – συγγραφέας

Ενα αξιόλογο βιβλίο τσέπης για τη μεγαλύτερη, μετά το Πάσχα, γιορτή της χριστιανοσύνης, που είναι τα “Θεοφάνια”, “Επιφάνια” και Φώτα. H γιορτή που αγιάζονται τα ύδατα με τον μικρό και τον μεγάλο Αγιασμό. Με το άνοιγμα των ουρανών, που δεν πρέπει να το εκλάβουμε υλικά και πνευματικά, αλλά με πνευματική σημασία υπερφυσικού ανοίγματος. Για να εννοηθεί η φανέρωση της Τριάδας, το Πνεύμα σαν περιστερά, η φωνή του Πατέρα και ο Υιός του Θεού, άρχοντες της Ειρήνης, ο Μεσσίας και Λυτρωτής του κόσμου Χριστός. Για να γιορτάζουν οι χριστιανοί και όλοι οι ορθόδοξοι λαοί το ιορδάνειο γεγονός της βάπτισης του Χριστού από τον Πρόδρομο Ιωάννη. Σήμερα, εξακολουθούμε να γιορτάζουμε με λαμπρότατη τελετουργική τα Θεοφάνια, αλλά στη διαδρομή των αιώνων και ιδιαίτερα στους κρίσιμους καιρούς μας, η χριστιανική πίστη δοκιμάστηκε και δοκιμάζεται από μεγάλες και πολύμορφες απειλές. Με την εκκλησία να μην μπορεί η ίδια να υπερβεί τις εκκοσμικευμένες αδυναμίες της μέσα στην απέραντη κρίση της χριστιανοσύνης, της ορθοδοξίας, αλλά και των άλλων θρησκειών. Κρίση αθεΐας, υλοκρατίας και ανθρωποτυραννίας, η οποία προοιωνίζει σύγχρονους κατακλυσμούς. Αλλά και νέες αναζητήσεις επαναφώτισης των χριστιανικών εκκλησιών και των μικρών και μεγάλων ηγεσιών τους. Για συνολική αναβάπτιση της εκκλησιαστικής και λαϊκής χριστιανοσύνης.

Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΕΙΔΕ ΚΑΙ ΕΦΥΓΕ, Ο ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΕΣΤΡΑΦΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΟΠΙΣΩ
Και φέτος η χριστιανοσύνη και ιδιαίτερα οι ορθόδοξοι λαοί, γιορτάζουν τα “ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ”, που φανερώθηκε ο Τριαδικός Θεός. Με τη βάπτιση του Χριστού να προεικονίζεται στην Παλαιά Διαθήκη με αναφορά στη θαυματουργική διάβαση του ισραηλιτικού λαού μέσα από την Ερυθρά θάλασσα. Καθώς και μια δεύτερη φορά, στο γεγονός που συνέβη μετά από 40 χρόνια και τη διάβαση του ίδιου λαού από τον Ιορδάνη ποταμό. Δύο διαβάσεις που έγιναν χωρίς να βραχούν καν τα πόδια του. Για να συνδυάσει τα δύο αυτά μεγάλα γεγονότα ο ψαλμωδός, λέγοντας: «Η θάλασσα είδε και έφυγε, ο Ιορδάνης στράφηκε προς τα οπίσω» (ψαλμ. Ριγ.’ 3). Αυτά γράφει ο θεολόγος Γεώργιος Β. Μαυρομάτης στο εξαιρετικό 100σέλιδο, μικρού σχήματος, βιβλίο του με τίτλο: “ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ: Το γεγονός και το νόημά τους”, Εκδ. ΤΕΡΤΙΟΣ, Κατερίνη, 1987. Στο μικρό αυτό βιβλίο τσέπης περιλαμβάνονται: ο μικρός πρόλογος της έκδοσης και επτά κεφάλαια, με τους τίτλους: α) Σύντομη Πατερική ερμηνεία της Ευαγγελικής Περικοπής της γιορτής, β) ποιο είναι το βαθύτερο νόημα του γεγονότος της βάπτισης του Κυρίου, γ) Γιατί βαπτίστηκε ο Χριστός (τι λένε: η Αγία Γραφή, οι Πατέρες της εκκλησίας και σχετικοί ύμνοι), δ) Η γιορτή των Θεοφανίων, ε) Η ερμηνεία της εικόνας της Βαπτίσεως, στ) Το απολυτίκιο και το κοντάκιο της γιορτής, ζ) Ο Μέγας αγιασμός των Θεοφανίων.

ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Το γεγονός να δεχτεί ο Χριστός να βαπτισθεί από τον Ιωάννη, αγιάστηκε το νερό, με εξαγνισμό του, για συμφιλίωση του ανθρώπου με τον Θεό, που την ώρα εκείνη, που ο Χριστός έβγαινε από τα νερά του Ιορδάνη συντελέστηκαν τα Θεοφάνια, με το καινούργιο και λυτρωτικό φανέρωμα του Θεού Πατέρα και του πνεύματος του Θεού. Το οποίο στην αρχή της δημιουργίας “επιφέρετο επάνω του ύδωρ” (Γεν. Α’ 2). Για να γίνει το νερό, που εικονίζει τον κόσμο, αυτό που εκείνος το είχε κάνει από την αρχή, να τον αναζωογονήσει. Με τον Ευαγγελιστή Ματθαίο να αναφέρει στο γ’ κεφάλαιο 13-17 του Ευαγγελίου στον στ. 13: «Τότε παραγίνεται ο Ιησούς από τη Γαλιλαία επί τον Ιορδάνη προς τον Ιωάννην για να βαπτισθεί από αυτώ», αλλά όπως προσθέτει ο Γ.Μ., αναφέρει πως: «Τα ίδια λένε και οι σχετικές αφηγήσεις του Μάρκου (α 9) και του Ιωάννη (γ’ 21α) μόνο που ο Μάρκος προσθέτει από «Ναζαρέτ της Γαλιλαίας», ενώ το “τότε” του Ματθαίου έχει το γενικό «εν εκείναις ταις ημέραις» όμως ο Λουκάς αναφέρει «εν τω βαπτισθήναι άπαντα τον λαόν». Το “τότε” του Ματθαίου σημαίνει τον χρόνο που κήρυττε και βάπτιζε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΒΑΠΤΙΣΕΩΣ

Αλλά το «εν εκείναις ημέραις» του Μάρκου, μπορεί να πει κανείς πως είναι ο προκαθορισμένος χρόνος από τον πατέρα, κατά τον οποίο θα γίνει η αρχή του Ευαγγελίου. Ομως, ο χρονικός προσδιορισμός της Βαπτίσεως του Χριστού στη σύντομη φράση του Λουκά «εν τω βαπτισθήναι άπαντα τον λαόν και Ιησού βαπτισθέντα» σημαίνει πως ο Χριστός περίμενε να βαπτισθούν πρώτα όλοι οι άλλοι και τελευταίος απ’ όλους να βαπτισθεί αυτός. Ετσι ταπείνωσε τον εαυτό του και εμφανίστηκε στον Ιωάννη σαν ένας από τους τελευταίους των τελευταίων…

ΑΥΤΟΣ Ο ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟΣ
Για να επισημάνει ακόμα ο συγγραφέας ότι: Αν μάλιστα λάβει κανείς υπόψη του πως από τον Ιωάννη βαπτίζονταν αμαρτωλοί, θαυμάζει κανείς που ο Χριστός πηγαίνει μαζί με τους αμαρτωλούς. Αυτός, ο αναμάρτητος για να φανερώσει όχι μόνο την ταπείνωσή του, αλλά και το αδέλφωμά του με τους άλλους ανθρώπους, ζητώντας παράλληλα να τον βαφτίσει ο Ιωάννης για να εφαρμοστεί ο νόμος. Ομως ο Ιωάννης της Ερήμου που εβάπτιζε εν ύδατι φώναξε: «Μα πώς θα φωτίσει το λυχνάρι το φως; Πώς θα θέσει το χέρι του δούλος πάνω στον Δεσπότη; Σωτήρα, αγίασε εμένα και τα νερά, εσύ που σηκώνεις την αμαρτία του κόσμου». Γι’ αυτή την ταπείνωση του Χριστού έχουν γραφεί από μεγάλους πατέρες, όπως και ο Ωριγένης, πλείστα όσα. Για να τονίσει ο Ωριγένης ότι: «Πολλοί δεν μπόρεσαν να δούνε, να εννοήσουν τα λόγια, δεν μπόρεσαν να εμβαθύνουν και να κατανοήσουν τον σκοπό της Βαπτίσεως…».

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ
Για την εκπλήρωση του νόμου να βαπτιστεί ο Χριστός από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, όπως αναφέρεται στη σελ. 14 του αξιόλογου βιβλίου του Γεωργίου Β. Μαυρομάτη, μπορεί ο ίδιος ο Χριστός για την πλήρωση πλήρους Δικαιοσύνης τι είναι αυτή η δικαιοσύνη; Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος εξηγεί διερμηνεύοντας τον λόγο του Χριστού λέγοντας ότι: «Δικαιοσύνη είναι η εκπλήρωση των εντολών. Επειδή λοιπόν τελειώσαμε όλες τις άλλες εντολές, μένει μόνο αυτό που πρέπει να προστεθεί. Διότι ήρθα να καταργήσω την κατάρα που βρίσκεται στην παράβαση του νόμου. Πρέπει λοιπόν, ΠΡΩΤΑ ΕΓΩ ο ίδιος να εκπληρώσω όλα και βγάζοντας εσάς από την καταδίκη έτσι να τον καταργήσω αυτόν τον νόμο, πρέπει λοιπόν εγώ να εκπληρώσω τον νόμο όλο. Επειδή πρέπει να λύσω την εναντίον κατάρα, που είναι γραμμένη στον νόμο. Διότι γι’ αυτό πήρα σάρκα και ήρθα».

Η ΕΠΑΝΩ ΚΑΙ Η ΚΑΤΩ ΠΑΤΡΙΔΑ

Ενώ «και ο Βαπτισθείς ο Ιησούς ανέβει ευθύς από του ύδατος· και ιδού ηνεώχθησαν οι ουρανοί και είδεν το Πνεύμα Θεού καταβαίνον ωσεί περιστεράν και ερχόμενον επ’ αυτόν». Γι’ αυτό το άμεσο ανέβασμα του Ιησού από του ύδατος δόθηκαν πολλές πατερικές ερμηνείες και συμβολισμοί. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος είπε: «Οι ουρανοί άνοιξαν, για να μάθεις ότι αυτό γίνεται και όταν εσύ βαπτίζεσαι σε καλεί ο Θεός προς την επάνω πατρίδα και σε πείθει ότι δεν έχει τίποτε κοινό με τη γη». Όμως ο Κύριλλος Αλεξανδρείας λέει πως με το άνοιγμα των ουρανών αποδεικνύεται πως τώρα πια υπάρχει ποίμνη, των άνω και των κάτω, των αγγέλων δηλαδή και των ανθρώπων, με έναν αρχιποίμενα, τον Χριστό. Ωστόσο, με την εμφάνιση του Αγίου Πνεύματος με τη μορφή της περιστεράς και τη φωνή του Θεού Πατέρα από τον Ουρανό προς τον Υιό τον αγαπητό γίνεται η εμφάνιση της Αγίας Τριάδας.

ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ

(αποσπάσματα από τα 10 μέρη του) Το δεύτερο κεφάλαιο έχει τίτλο “ποιο είναι το βαθύτερο νόημα του γεγονότος της Βαπτίσεως”. Παρατίθεται σε απλή μετάφραση ο λόγος του Ιππολύτου του Επισκόπου και μάρτυρος με τίτλο: “Λόγος εις τα Άγια Θεοφάνια”. Ο υπέροχος αυτός Λόγος αποτελείται από δέκα ενότητες. Από κάθε μια από αυτές παραθέτουμε ένα μικρό χαρακτηριστικό απόσπασμα: 1) …Και δίνει μαρτυρία με δυνατή φωνή αυτός ο προφήτης λέγοντας: Δοξολογείτε τον Κύριο, οι ουρανοί των ουρανών. Και τα νερά που βρίσκονται πάνω από τους ουρανούς, ας δοξολογήσουν το όνομα του Κυρίου… 2) Και όχι μόνον αυτό δείχνει πόσο πολύτιμο είναι το νερό, αλλά και τα ακόμη πιο σεβαστά από όλα είναι το ότι ο Χριστός… κατέβηκε σαν δυνατή βροχή, φανερώθηκε σαν πηγή, διαδόθηκε σαν ποταμός και βαπτίσθηκε στον Ιορδάνη. 3) Εγώ ο Ιωάννης είμαι τιποτένιος και ελάχιστος, όμως μ’ ακολουθεί κάποιος που είναι ο προηγούμενος (Ιωάν. Α’ 30). Αυτός, μ’ ακολουθεί στον χρόνο της εμφανίσεως. Είναι προηγούμενος στο απλησίαστο και το απερίγραπτο φως της Θεότητας. 4) Εγώ δέσποτα βαπτίζω με το βάπτισμα της μετανοίας… Εστω ότι εγώ σε βαπτίζω, τι έχεις να εξομολογηθείς; Εσύ αφαιρείς τις αμαρτίες και θέλεις να βαπτισθείς το βάπτισμα της μετανοίας; Κι αν εγώ τολμήσω να σε βαπτίσω, ο Ιορδάνης δεν τολμά να πλησιάσει. Εγώ έχω ανάγκη να βαπτισθώ από εσένα και εσύ έρχεσαι προς εμένα; 5) Τι λοιπόν είπε ο Κύριος προς αυτόν; Άφησέ τα αυτά προς το παρόν Ιωάννη… εσύ βλέπεις ως άνθρωπος, εγώ γνωρίζω από πριν ως Θεός. Πρώτα πρέπει να βαπτισθώ και έτσι να διδάξω… 6) Εάν ο Κύριος συμφωνούσε με την παράκληση του Ιωάννη και δεν βαπτιζόταν ήταν αδιάβατη η ουράνια χώρα… Και μόνο όταν ο Χριστός βαπτίσθηκε έκανε καινούργιο τον παλαιό άνθρωπο…. Κι αμέσως άνοιξαν οι ουρανοί.

Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΓΕΝΝΑ ΑΓΑΠΗ

7) Ο αγαπητός γεννά αγάπη και το άυλο φως γεννά το απλησίαστο φως (Α’ Τιμ. στ). Γι’ αυτό και ο πατέρας από τον ουρανό έστελνε πάνω και πάνω στον βαπτιζόμενο το Αγιο Πνεύμα. Οπως, ακριβώς στην Κιβωτό του Νώε με περιστέρι δίνεται το μήνυμα της αγάπης του Θεού προς τους ανθρώπους… 8) Ο πατέρας της αθανασίας έστειλε στον κόσμο τον αθάνατο Υιό και Λόγο -που όταν έφτασε στον άνθρωπο τον βάπτισε με νερό και φωτιά και μας αναγέννησε την ψυχή και το σώμα… και φύσηξε μέσα μας το πνεύμα που δίνει ζωή… μετά την αναγέννηση της κολυμβήθρας. 9) Και από το πνεύμα το οποίο από την αρχή περιφερόταν επάνω στα νερά (Γεν. α’ 1) με το οποίο κινείται ο κόσμος, στέκεται η φύση και παίρνουν ζωή τα σύμπαντα, είναι αυτό που ενήργησε στους προφήτες, που πετά πάνω στον Χριστό, που δόθηκε στους Αποστόλους με τη μορφή γλωσσών, που, με αυτό το πνεύμα, στερεώθηκε η πέτρα της εκκλησίας για να πει ο Απ. Πέτρος, κείνον τον μακάριο λόγο: Εσύ είσαι ο Χριστός, ο Υιός του ζωντανού Θεού.

ΟΙ ΛΑΜΠΡΕΣ ΑΚΤΙΝΕΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

10) Στο δέκατο, τελευταίο μέρος της ομιλίας του Επισκόπου και μάρτυρος Ιππολύτου, καλείται ο άνθρωπος να κατέβει με πίστη στο λουτρό της αναγεννήσεως, για να ανέβει από το βάπτισμα της “λαμπρής”, όπως ο ήλιος, σκορπίζοντας τις λαμπρές ακτίνες της Δικαιοσύνης. Στο τρίτο κεφάλαιο με τίτλο: “ΓΙΑΤΙ ΒΑΠΤΙΣΘΗΚΕ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ” ο συγγραφέας με ορισμένους χαρακτηριστικούς υπότιτλους δίνει τις κάτωθι απαντήσεις: Για ν’ αγιάσει τον Ιορδάνη, Για ν’ αγιάσει τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, Για να δώσει γι’ αυτόν Μαρτυρία ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, Για να εκπληρώσει τον Νόμο, Για ν’ ανοίξει ο ουρανός, Για να δώσει γι’ αυτόν μαρτυρία ο Πατέρας, Για να φανερωθεί η Αγία Τριάδα, Για να φανεί ότι ο Χριστός είναι συνάναρχος με τον Πατέρα, Για ν’ αγιάσει τα νερά, Για να ανακαινίσει όλη την κτίση.

ΔΟΥΛΕΙΑ ΜΕ ΜΑΣΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Βαπτίσθηκε ο Χριστός χάρη του Αδάμ, Για να επανορθώσει την πτώση του Αδάμ, Για να σώσει τον πρωτόπλαστο Αδάμ, Για να ξεπλύνει το χειρόγραφο που έγραφε τις αμαρτίες του Αδάμ, Για να θάψει στο νερό τον παλαιό Αδάμ, Για να κάνει τους ανθρώπους γιους του Θεού, Για να ντύσει τον άνθρωπο με τη στολή της Σωτηρίας, Για να φωτίσει όλους, Για να φέρει αναγέννηση, Για να δωρίσει οδό σωτηρία και ζωή ελευθερίας, Για να βυθίσει τα πταίσματα, Για να μας πλύνει από τον ρύπο των παθών, Για να καθαρίσει τις ψυχές στα νερά, Για να δώσει θεία χάρη και αξία στους βαπτιζόμενους… και για να γλυτώσει τους ανθρώπους από τη δουλεία του εχθρού… διαβόλου… Δουλεία, με μάσκα ελευθερίας, στην οποία τόσο ο χριστιανικός κόσμος βυθίζεται σήμερα, με απόλυτη δούλευση στο μίσος και το σκότος του σύγχρονου κόσμου μιας απολυταρχίας του τρόμου, τις εκμετάλλευσης του κακού…

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

“Σήμερα τα Φώτα και ο Φωτισμός, η χαρά μεγάλη και αγιασμός»… Κι εμείς να γιορτάσαμε τα Θεοφάνια που είναι η αρχαιότερη μετά το Πάσχα Δεσποτική γιορτή, που γιορτάζεται απ’ όλους τους χριστιανούς, απ’ όλους τους Έλληνες και τους πανέλληνες και τους ορθόδοξους άλλους λαούς. Σε καιρό όμως διωγμών της ορθοδοξίας, αλλά και διχασμού των Ορθόδοξων Πατριαρχείων που διαφωνούν για τη σωστή και αναγκαία πραγμάτωση της Μεγάλης Συνόδου που έχει προγραμματιστεί για φέτος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο… Για την αντιμετώπιση, από την πλευρά της ενωμένης Ορθοδοξίας, τόσο του χριστιανισμού, όσο και των άλλων Θρησκειών… Βέβαια, εμείς και φέτος μέσα στη γενική κρίση των καιρών, γιορτάσαμε “τελετουργικά” τα Φώτα, ρίχνοντας και ανασύροντας τους Σταυρούς στις θάλασσες και στους ποταμούς, όχι για να αναγεννηθούμε πνευματικά;

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΕΧΕΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ Πιστεύουμε όμως ότι πρέπει τόσο η αποστολική Εκκλησία Κρήτης – Ελλάδας όσο και η Εκκλησία της Ελλάδας είναι ανάγκη να καταδυθούν -προκαταβολικά- στο βάθος της πνευματικής ευθύνης τους για ν’ αναδυθούν σε νέο άνοιγμα των ουρανών, να ξαναθεωθούν με το φως της λάμψης του “Αγίου Πνεύματος” εν είδει περιστεράς, γιατί βρισκόμαστε σε συνεχή κρίση πραγματικά σύγχρονων κατακλυσμών… Ιδιαίτερα η Εκκλησία της Κρήτης πιστεύουμε πως είναι δυνατόν να δώσει παράδειγμα ουσιαστικής πνευματικής ευθύνης, αντί ο κλήρος των αρχιερέων, ιερέων και μοναχών, να βρίσκονται στη δύνη συμβατικής θρησκευτικότητας και ανταγωνιστικής διαδικασίας. Παρ’ όλα αυτά όμως, ας συμψάλλουμε “Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε”!