Μονή Ξενοφώντος

Είναι κτισμένη πάνω σ' ένα ομαλό ύψωμα κοντά στη θάλασσα, ανάμεσα στις μονές Δοχειαρίου και Αγίου Παντελεήμονος, και τιμάται στο όνομα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). Σύμφωνα με την παράδοση, το μοναστήρι αυτό ιδρύθηκε στον 1 00 αιώνα από τον όσιο Ξενοφώντα, από τον οποίο πήρε και το όνομά του. Ο όσιος αναφέρεται στη βιογραφία του ιδρυτή της Λαύρας Αθανασίου Αθωνίτη και μάλιστα ότι εκείνος θεράπευσε στο Μυλοπόταμο τον αδελφό του Θεόδωρο. Οι θρύλοι ταυτίζουν τον όσιο με τον Ξενοφώντα τον συγκλητικό, που έζησε στις αρχές του 60υ αιώνα και λένε μάλιστα ότι εκείνος έκτισε το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου. Ιστορικά η μονή αναφέρεται για πρώτη φορά στα χρόνια του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ .Βοτανειάτη. Σχετικά μαθαίνουμε από μια πράξη του Πρώτου (1083), ότι ήρθε σ' αυτήν ο μέγας δρουγγάριος (ναύαρχος) του Νικηφόρου Στέφανος, που έγινε μοναχός και ηγούμενός της με το όνομα Συμεών και φρόντισε για την ανακαίνιση και διεύρυνση της μονής με προσωπικά του έξοδα και με τη βοήθεια του αυτοκράτορα. Ξέρουμε ακόμη ότι την εποχή αυτή, καθώς και αργότερα, παραχωρήθηκαν στη μονή Ξενοφώντος διάφορα μετόχια μέσα και έξω από το 'Ορος. 'Ετσι μπορούμε να υποθέσουμε ότι θα πέρασε γενικά μια περίοδο ακμής μέχρι την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους και την οριστική υποδούλωση σ' αυτούς του Βυζαντίου. στο Γ 'Τυπικό του Αγίου 'Ορους έρχεται όγδοη στη σειρά ιεραρχίας των μονών . Η κατοπινή LaTqpia της μονής δεν διαφέρει βασικά από αυτή των άλλων μοναστηριών .'Εχουμε και εδώ αλλεπάλληλες καταστροφές από διάφορες πειρατικές ή άλλου είδους επιδρομές και μετά ανακαινίσεις και επανορθώσεις με τη βοήθεια των Βυζαντινών κυρίως αυτοκρατόρων και από τον 160 αιώνα των ηγεμόνων των παραδουναβίων χωρών και άλλων παραγόντων. όλοι αυτοί ευεργετούν τη μονή με πολλούς τρόπους και της προσφέρουν διάφορα δώρα. Είναι το πρώτο μοναστήρι που, μετά από την ιδιορρυθμία όπου είχε πέσει προηγουμένως όλο το 'Ορος, ξανάγινε κοινόβιο με σιγίλλιο του πατριάρχη Γαβριήλ Δ'(1784). Στην αλλαγή αυτή έπαιξε σπουδαίο ρόλο ο Καυσοκαλυβίτης ιερομόναχος και πρώτος ηγούμενός της Παίσιος από τη Μυτιλήνη, που παράλληλα ανακαίνισε και μεγάλωσε τη μονή. Στην προσπάθειά του αυτή τον βοήθησε πραγματικά ο δραστήριος σκευοφύλακας Κωνσταντίνος και ο αρχιμανδρίτης Ζαχαρίας, που περιόδευσε μάλιστα σε διάφορα μέρη και συγκέντρωσε αρκετά χρήματα.
Στις αρχές του περασμένου αιώνα (1817) κάηκε από πυρκαγιά ένα μεγάλο μέρος της μονής, καθώς και πολλά παλαιά έγγραφά της. Σύντομα όμως ανοικοδομήθηκε και παράλληλα διευρύνθηκε, με έξοδα τη φορά αυτή του μητροπολίτη πρώην Σαμακόβου Φιλοθέου, που, μετά την απομάκρυνση από την επισκοπή του, ήρθε και πέρασε την υπόλοιπη ζωή του ως μοναχός στη μονή Ξενοφώντος, Το έργο του, εξάλλου, ό,ΤΙ δηλαδή δεν πρόλαβε να τελειώσει εκείνος, συνέχισε ο ηγούμενος της μονής Νικηφόρος από την Κύμη της Ευβοίας. Τ ο νέο καθολικό της μονής κτίστηκε στα χρόνια 1809-1819 με χρήματα του παραπάνω Φιλοθέου και βρίσκεται στο βορεινό μέρος της αυλής, Είναι μεγαλοπρεπέστατο και πολύ ευρύχωρο -το μεγαλύτερο ελληνικό καθολικό στο ’γιον 'Ορος -, με μαρμάρινο τέμπλο ξεχωριστό ως προς το σχέδιό του και την πολυχρωμία του υλικού με το οποίο είναι κατασκευασμένο. όμοια και σύγχρονη με αυτό είναι η Αγία Τράπεζα, Δεν φέρει τοιχογραφίες, εκτός από μερικές νεότερες στην πρόθεση και στη λιτή, αλλά μέσα σ' αυτό φυλάσσονται οι δύο μεγάλες και πολύ αξιόλογες ψηφιδωτές εικόνες των αγίων Γεωργίου και Δημητρίου. Επίσης στον δεξιό χορό παρατηρεί κανείς μια σειρά από εικόνες της Δεήσεως και των δώδεκα Αποστόλων , που προέρχονται πιθανόν από το εικονοστάσι κάποιου παρεκκλησίου και χρονολογούνται στο τέλος του 160υ αιώνα. Εκτός όμως από το νέο αυτό καθολικό σώζεται εδώ και το παλαιό, που βρίσκεται λίγα μέτρα μετά την είσοδο της μονής και ο νάρθηκάς του ενσωματώνεται στη δυτική πλευρά των κελλιών και της τράπεζας. Οι πολύ ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του είναι έργο του Κρητικού ζωγράφου Α ντωνίου (1544). ακολούθησαν της λιτής (1564) και τέλος του εξωνάρθηκα (1637). Στο δεξιό μέρος του Ιερού Βήματος είναι ένα μικρό παρεκκλήσι, του Αγίου Δημητρίου, που θεωρείται το αρχαιότερο κτίσμα του μοναστηριού. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού χρονολογείται στον 170 αιώνα και διακρίνεται για τον πλούσιο και κομψό φυτικό του διάκοσμο και τα τοξωτά πλαίσια στις εικόνες του. την αρχαιότητα του τέμπλου αυτού επιβεβαιώνει, εκτός από άλλα στοιχεία, και η σχηματοποίησηστα θέματα, καθώς και η ελαφρά έξεργη, σχεδόν επιπεδόγλυφη, τεχνική του. Εκτός από τα δύο καθολικά η μονή διαθέτει ακόμη 19 παρεκκλήσια, μέσα σ' αυτή, καθώς και έξω στα διάφορα εξαρτήματά της. από αυτά μέσα στη μονή είναι τα εξής 11 παρεκκλήσια, τα τέσσερα τοιχογραφημένα και τα άλλα χωρίς τοιχογραφίες: της Αγίας Ευφημίας, των Αγίων Αναργύρων, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, του Αγίου Λαζάρου και Αγίου Δημητρίου, tνσωματωμένα στο παλαιό καθολικό, και του Αγίου Στεφάνου, των Εισοδίων της Θεοτόκου, των Αγίων Αποστόλων, του Αγίου Νεκταρίου και της Αγίας Τριάδος σε άλλα σημεία της μονής' επίσης ένα κελλί στις Καρυές, του Αγίου Ανδρέα, που χρησιμεύει για αντιπροσωπείο της. 'Οπως είπαμε παραπάνω, συνέχεια προς τον εξωνάρθηκα του παλαιού καθολικού διαμορφώνεται η τράπεζα της μονής με τοιχογραφίες πάλι του 160υ αιώνα (1575), που σώζονται σήμερα με μεταγενέστερες επιζωγραφήσεις. Τέλος αναφέρουμε απλώς εδώ τη φιάλη του αγιασμού, δίπλα στο νέο καθολικό (1908), το κωδωνοστάσιο (1814) και τους δύο πύργους: Αγίων Αποστόλων και Αγίου Στεφάνου. Από τα πολλά κειμήλια της μονής ξεχωρίζουν οι δύο ψηφιδωτές εικόνες στο καθολικό, για τις οποίες μιλήσαμε παραπάνω, ένα εικονίδιο, από τα ΠΙο σπάνια στο είδος του, πάνω σε στεατίτη με την παράσταση της Μεταμορφώσεως, τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, πολύτιμες λειψανοθήκες με τεμάχια από λείψανα πολλών αγίων, ιερά άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη κτλ, Η βιβλιοθήκη της μονής, καλά οργανωμένη, στεγάζεται σ' ένα ασφαλές διαμέρισμα της νοτιοδυτικής πλευράς της και περιέχει 600 περίπου χειρόγραφα, από τα οποία τα 8 είναι περγαμηνά. Επίσης 2 λειτουργικά -περγαμηνά -ειλητάρια, τουρκικές σφραγίδες και άλλα έγγραφα και πάνω από 7 .000 έντυπα βιβλία. Στη μονή Ξενοφώντος υπάγεται η σκήτη του Ευαγγελισμού, που βρίσκεται σε απόσταση μιας ώρας περίπου προς τα ανατολικά, πάνω σε μια καταπράσινη βουνοπλαγιά με ωραία θέα προς τη θάλασσα του Σιγγιτικού κόλπου. Είναι ελληνική, ιδιόρρυθμη και ιδρύθηκε το 1760 από τον ιερομόναχο Σιλβέστρο και τους μοναχούς Ευφραίμ και Αγάπιο. Αποτελείται από το -σύγχρονό της -κυριακό και 22 καλύβες, που δυστυχώς οι περισσότερες τη στιγμή αυτή μένουν ακατοίκητες' αριθμεί μόνο 7-8 πατέρες. Η βιβλιοθήκη της περιέχει μόνο έντυπα βιβλία, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν μερικά παλαίτυπα. Η μονή Ξενοφώντος είναι η δέκατη έκτη στη σειρά ιεραρχίας των 20 μοναστηριών και ακολουθεί το κοινοβιακό σύστημα. Διαθέτει 60 περίπου συνολικά μοναχούς μέσα και έξω από αυτή.