Μονή Αγίου Παντελεήμονος

Το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος ή «των Ρώσων» ή «Κοινόβιον των Καλλιμάχηδων» ή απλώς «Ρούσικο», είναι κτισμένο σ' έναν ορμίσκο μετά τη μονή Ξενοφώντος και λίγο προτού φθάσουμε στη Δάφνη, από την πλευρά του Σιγγιτικού κόλπου. τιμάται στο όνομα του αγίου Παντελεήμονος (27 Ιουλίου). Η μονή στη σημερινή της θέση, κοντά στη θάλασσα, χρονολογείται μετά το 1765 και ειδικότερα στις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Παλαιότερα βρισκόταν στη θέση, όπου είναι σήμερα ΤΟ Παλαιομονάστηρο, δηλ. η παλαιά μονή του Αγίου Παντελεήμονος ή μονή του Θεσσαλονικέως, που ιδρύθηκε στις αρχές του 11ου αιώνα. Τότε ήρθαν στο 'Ορος μοναχοί από τη Ρωσία ή Δαλματία και εγκαταστάθηκαν πρώτα στη μονή του Ξυλουργού. Ο αριθμός τους όμως σιγά σιγά μεγάλωσε και η Ιερά Κοινότης, ύστερα από τις σχετικές ενέργειες του ηγουμένου Λαυρεντίου και του Πρώτου,-τους παραχώρησε την έρημη πια μονή του Θεσσαλονικέως η μονή του Ξυλουργού κατόπιν ξέπεσε σε σκήτη (Βογορόδιτσα) και παρέμεινε έτσι μέχρι σήμερα. Μέχρι τον 130 αιώνα δεν υπάρχει καμιά πηγή, που να μας μιλά για το μοναστήρι αυτό και την ιστορική πορεία του. Και τούτο ίσως γιατί τότε κάηκε 0λόκληρο μαζί με όλα τα έγγραφά του από μια μεγάλη πυρκαγιά. Μετά μαθαίνουμε ότι ο Ανδρόνικος Β ' Παλαιολόγος επιβεβαίωσε με χρυσόβουλλό του τα κτήματα και τα δικαιώματα της μονής, ενώ αργότερα φρόντισαν γι' αυτήν και την ενίσχυσαν οικονομικά πολλοί Σέρβοι ηγεμόνες, που της δώρισαν μάλιστα και μερικά μετόχια και διάφορα κειμήλια. Αντίθετα όμως προς την ονομασία της μονής, των Ρώσων, ο ηγούμενός της την εποχή αυτή υπογράφει πάντοτε ελληνικά. Αυτό δείχνει ότι τότε κατοικούσαν εδώ περισσότεροι 'Ελληνες παρά Ρώσοι μοναχοί, μία κατάσταση που συνεχίστηκε μέχρι τό 1497 , οπότε έγινε το αντίθετο έπειτα από την προσέλευση πολλών Ρώσων από τη Ρωσία, μετά την απελευθέρωσή της από τον μογγολικό ζυγό.
Στο Γ 'Τυπικό του Αγίου 'Ορους (1394) η μονή έρχεται πέμπτη στη σειρά των τότε μοναστηριών.Ύστερα όμως από μια σύντομη περίοδο ακμής ξανάπεσε σε φτώχεια, σε σημείο που αναγκάστηκε να βάλει μεγάλα χρέη με αντίκρυσμα εκκλησιαστικά σκεύη και άμφια, καθώς και πολλά κτήματά της. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, οπότε έκλεισε η πύλη της μονής και όπως μας πληροφορεί ο περιηγητής Μπάρσκυ, στις δύο επισκέψεις του σ' αυτή βρήκε μόνο την πρώτη φορά τέσσερις μοναχούς, δύο Ρώσους και δύο Βουλγάρους, ενώ τη δεύτερη δεν βρήκε κανένα. 'Ετσι η μονή έπεσε πάλι στα χέρια των Ελλήνων , που αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τις παλαιές οικοδομές της και να έρθουν κοντά στη θάλασσα, στο μέρος όπου ο επίσκοπος Ιερισσού Χριστόφορος είχε κτίσει το 1667 το μικρό εκκλησάκι της Αναστάσεως. Εκεί έκτισαν τη νέα μονή του Αγίου Παντελεήμονος με τη βοήθεια των ηγεμόνων των παραδουναβίων χωρών και πουλώντας παράλληλα τα εκεί κτήματά της. Η ανέγερση της σημερινής μονής, όπως είπαμε και στην αρχή, συντελέστηκε στο τέλος του 18ου αιώνα και στις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου κυρίως με τη συνδρομή του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Σκαρλάτου Καλλιμάχη, πού έκτισε και το καθολικό της. Ο πατριάρχης Καλλίνικος Ε .έκανε τη μονή κοινόβια το 1806 και όρισε να λέγεται «Αυθεντικό Κοινόβιο των Καλλιμάχηδων». Με την επανάσταση όμως έπεσε και πάλι σε παρακμή και λίγο αργότερα μπλέχτηκε στα δικαστήρια με τη γειτονική μονή Ξενοφώντος για οριακά ζητήματα. Και ενώ μετά από όλα αυτά είχε φθάσει σε άθλια πραγματικά κατάσταση, άρχισε από το 1840 να δέχεται ξανά Ρώσους μοναχούς που πολύ σύντομα αυξήθηκαν και πλειοψήφισαν στη μονή. 'Ετσι, όπως ήταν επόμενο, το 1875 ψήφισαν δικό τους ηγούμενο για πρώτη φορά στη νέα περίοδο της μονής και το μοναστήρι έγινε πέρα για πέρα ρωσικό. Στο τέλος του περασμένου αιώνα οι μοναχοί του Αγίου Παντελεήμονος ξεπερνούσαν τους 1000, ενώ πολλοί άλλοι ομοεθνείς τους βρίσκονταν σε διάφορα άλλα σημεία του 'Ορους, Η μονή δίνει σαν οικοδομικό συγκρότημα την εντύπωση μιας μικρής πολιτείας με τις πολλές και πολυώροφες οικοδομές της και τους υψηλούς τρούλλους των εκκλησιών. Μέχρι την τελευταία τρομερή πυρκαγιά (1968) ως αρχονταρίκι χρησίμευε μία πλευρά της μονής με τη μεγάλη αίθουσα, όπου υπήρχαν πολλές φωτογραφίες των τσάρων , Από τότε λειτουργεί έξω από τον περίβολο της μονής σ' ένα από τα μεγάλα οικοδομήματα δίπλα στη θάλασσα, που προορίζονταν άλλοτε για διάφορες ανάγκες, ενώ τώρα μένουν αχρησιμοποίητα. Το καθολικό της μονής, σύμφωνα με τη σχετική επιγραφή πάνω από την είσοδο της λιτής, άρχισε να κτίζεται το 1812 κάι τελείωσε το 1821. Αφιερωμένο στο όνομα του αγίου Παντελεήμονος ακολουθεί τυπολογικά το σχήμα των άλλων αθωνικών καθολικών . Η τοιχοποιία του είναι με ορθογώνιες λαξευτές πέτρες και στη στέγη του υψώνονται 8 βολβόμορφοι τρούλλοι, με τους χαρακτηριστικούς σταυρούς στην κορυφή τους' παρόμοιοι τρούλλοι υπάρχουν και στα παρεκκλήσια της μονής, Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες του περασμένου αιώνα, ρωσικής τέχνης, Επίσης ρωσικής προελεύσεως είναι και το πλούσια διακοσμημένο τέμπλο του ναού. Οι ιερές ακολουθίες σ το καθολικό με ένα σιγίλλιο του έτους 1875 ορίστηκε να ψάλλονται και στις δύο γλώσσες, στην ελληνική και στη ρωσική, πράγμα που εφαρμόζεται και σήμερα. Απέναντι από την είσοδο του καθολικού βρίσκεται η τράπεζα της μονής, ανεξάρτητο ορθογώνιο κτίριο μέσα στην αυλή που ιδρύθηκε το 1890 και τοιχογραφήθηκε το 1897' είναι πολύ μεγάλη και ευρύχωρη και μπορούν να σιτιστούν σ' αυτή 800 περίπου άτομα. Πάνω από την πρόσοψη της τράπεζας υψώνεται το κωδωνοστάσιο, όπου κρέμεται ένα πλήθος από ρωσικές καμπάνες σε διάφορα μεγέθη -η μία υπερβολικά βαριά και μεγάλη -και μπροστά σ' αυτήν , αριστερά στην είσοδό της, βρίσκεται η κάπως ιδιόμορφη και διαφορετική από τις άλλες φιάλη της. Εκτός από το καθολικό υπάρχουν και πολλά άλλα παρεκκλήσια μέσα και έξω από τη μονή. Και πρώτα μέσα σ' αυτή είναι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο πίσω μέρος του καθολικού και του Αγίου Μητροφάνη δυτικά της βιβλιοθήκης. στο πρώτο από αυτά οι Ακολουθίες γίνονται στα ελληνικά, ενώ στο δεύτερο στα ρωσικά. Στη βορεινή πτέρυγα της μονής είναι της Αναλήψεως, του Αγίου Στεργίου, του Αγίου Δημητρίου, των Αρχαγγέλων, του Αγίου Γερασίμου, των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, των Αγίων και ισαποστόλων της Ρωσίας Βλαδιμήρου και 'Ολγας και, το διαιρεμένο σε δύο ναούς, του Αγίου Αλεξάνδρου του Νεύσκυ και της Αγίας Σκέπης με πλούσια εσωτερική διακόσμηση, πολλές χρυσεπένδυτες φορητές εικόνες και επιχρυσωμένο τέμπλο. Στη νότια πλευρά από τα 8 παρεκκλήσια, μετά την πυρκαγιά έμειναν δύο, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου. 'Εξω από τη μονή σώζονται δύο, των Αγίων Πέτρου, Αλεξίου, Ιωνά και Φιλίππου -όλοι μητροπολίτες Μόσχας -στο κοιμητήρι και της Μεταμορφώσεως στο σημερινό αρχονταρίκι. Επίσης 5 κελλιά, του Αγίου Ευθυμίου, των Αγίων Αναργύρων, της Ζωοδόχου Πηγής, του Αγίου Στεφάνου και του Αγίου Γεωργίου. από αυτά τα δύο τελευταία βρίσκονται στις Καρυές και στο τελευταίο στεγάζεται το αντιπροσωπείο της μονής. Εκτός όμως από τα παραπάνω στη μονή Παντελεήμονος ανήκουν και τα εξής τέσσερα εξαρτήματα: το μετόχι της Χρωμίτσας ή Χρωμίτισσας στην αρχή της χερσονήσου προς την Ουρανούπολη, κοινόβιο με λίγους Ρώσους μοναχούς, η σκήτη του Ξυλουργού ή Βογορόδιτσα (της Θεοτόκου), κοινόβια με ελάχιστους Βουλ γάρους μοναχούς κτισμένη στην περιοχή της μονής Παντοκράτορος, η Νέα Θηβαϊδα ή Γουρνοσκήτη, έρημη στη νοτιοδυτική πλευρά του 'Ορους, και το Παλαιομονάστηρο, που παραμένει σήμερα κλειστό. Από τους θησαυρούς της μονής ξεχωρίζουν πολλές φορητές εικόνες, όπως της Θεοτόκου Ιεροσολυμίτιδος, του Προδρόμου, του αγίου Παντελεήμονος, η ψηφιδωτή εικόνα του αγίου Αλεξάνδρου Νεύσκυ και άλλες, ένα πλήθος από ιερά άμφια κυρίως ρωσικής κατασκευής, σταυροί, εγκόλπια, τεμάχια από το Τίμιο Ξύλο, λείψανα αγίων κτλ. Επίσης στο παρεκκλήσι της Αγίας Σκέπης φυλάσσονται ένα αξιόλογο ’γιο Ποτήριο και ένα πολύτιμο έντυπο Ευαγγέλιο, δώρα του μεγάλου δούκα Κωνσταντίνου Νικολάγιεβιτς, που επισκέφθηκε το 1845 τη μονή. Πολύ πλούσια είναι η βιβλιοθήκη της μονής, η οποία στεγάζεται σ' ένα ανεξάρτητο διώροφο οικοδόμημα μέσα στην αυλή. Περιλαμβάνει 1320 περίπου ελληνικά χειρόγραφα και άλλα 600 σλαβικά, καθώς και πολλά φύλλα από περγαμηνούς και χάρτινους κώδικες μέσα σε φάκελα. Από τα πολλά εικονογραφημένα χειρόγραφα εδώ ξεχωρίζουν για την πλούσια εικονογράφησή τους δύο: το Ευαγγέλιο αριθ. 2, και οι 16 Λόγοι του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου αριθμ. 6. Εκτός όμως από το τμήμα των χειρογράφων της η βιβλιοθήκη περιέχει και πάνω από 20.000 έντυπα βιβλία, ελληνικά και ρωσικά, όπου υπάρχουν μάλιστα και πολύ σπουδαίες παλαιές εκδόσεις. Η μονή Παντελεήμονος ακολουθεί το κοινοβιακό σύστημα από το 1803 και κατέχει τη δέκατη ένατη θέση στη σειρά της ιεραρχίας των 20 μοναστηριών στον ’θω. αριθμεί 30 περίπου μοναχούς, από τους οποίους ένας είναι 'Ελληνας.