Μονή Κασταμονίτου

Η μονή Κασταμονίτου βρίσκεται σε μια από τις πιο γραφικές τοποθεσίες του 'Ορους κατά το μέρος του Σιγγιτικού κόλπου, αθέατη, κτισμένη μέσα σε ένα καταπράσινο δάσος και σε απόσταση μισής ώρας περίπου από τη θάλασσα, όπου φαίνεται μόνο ο αρσανάς της. 'Εχει από τη μια μεριά τη μονή Ζωγράφου και από την άλλη του Δοχειαρίου και τιμάται στη μνήμη του πρωτομάρτυρα αγίου Στεφάνου (27 Δεκεμβρίου). Τόσο η ίδρυση όσο και η ονομασία της μονής χάνονται μέσα στις διάφορες παραδόσεις. Μία από αυτές τη θέλει ιδρυμένη στον 40 αιώνα από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο ή τον γιο του Κώνσταντα, από όπου δήθεν θα πρέπει να ονομάζεται Κωνσταμονίτου. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση η ίδρυση της μονής οφείλεται σε κάποιον ασκητή που καταγόταν από την Κασταμονή της Μ. Ασίας ή που ονομαζόταν Κασταμονίτης, όνομα που το συναντάμε συχνά στους Βυζαντινούς και μάλιστα στα χρόνια που συμπίπτουν με την ίδρυση της μονής. έτσι αυτή θα πρέπει να ονομάζεται Κασταμονίτου. Θεωρούμε όμως απίθανη την άποψη μερικών ερευνητών , οι οποίοι ετυμολογούν την ίδια αυτή λέξη από τις πολλές καστανιές που υπάρχουν κοντά στη μονή . Ιστορικά η μονή αναφέρεται σε διάφορα κείμενα ήδη από τον 11 ο αιώνα. Πιο καθαρά όμως μπορούμε να παρακολουθήσουμε την πορεία της μονής από τις αρχές του 140υ αιώνα, όταν καταστράφηκε από τους Καταλανούς πειρατές, όπως και τόσες άλλες μονές του Αγίου 'Ορους. Από τότε έχουμε πληροφορίες για ορισμένες προσπάθειες που έγιναν για την ανοικοδόμησή της και για την κατοχύρωση της ιδιοκτησίας της. Σχετικό με το δεύτερο θέμα είναι ένα χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε .Παλαιολόγου (1351 ), όπου μάλιστα γράφεται με την ονομασία Κωνσταμονίτου.
Με τη ίδια αυτή επωνυμία τη βρίσκουμε και στο Γ ' Τυπικό του Αγίου 'Ορους (1394), όπου έρχεται δέκατη έκτη στη σειρά των 25 τότε μοναστηριών , καθώς και σ' ένα χρυσόβουλλο του Μανουήλ Β .Παλαιολόγου, που, ανάμεσα σε άλλα, καθορίζει και τα σύνορα της μονής. Ως ευεργέτες και ανακαινιστές της μονής αξίζει επίσης να αναφερθούν ο ηγεμόνας Γεώργιος Βράγκοβιτς και η πριγκίπισσα της Σερβίας ’ννα η Φιλανθρωπινή, ο αρχιστράτηγος της Σερβίας Ράδιτς, που παραιτήθηκε από το αξίωμά του και ήρθε και μόνασε εδώ με το όνομα Ρωμανός, και άλλοι, Παρ' όλα όμως αυτά, τα κατοπινά χρόνια δεν ήταν και τόσο ευνοϊκά για τη μονή Κασταμονίτου. Με την επικράτηση των Τούρκων σ' ολόκληρο τον ελληνικό χώρο φαίνεται ότι είχε και αυτή την ίδια τύχη με τις άλλες μονές. ’ρχισαν οι μεγάλοι φόροι, που σε συνδυασμό και με άλλες κακοτυχίες της μονής την έρριξαν σε μια βαριά και διαρκή οικονομική κρίση. Μια καλή εικόνα της μονής στα χρόνια αυτά μας δίνουν ο μητροπολίτης Σάμου Ιωσήφ, που το 1666 βρήκε σ' αυτή μόνο 6 μοναχούς, και το σιγίλλιο του πατριάρχη Νεόφυτου Ζ ., με το οποίο έγινε κοινόβια με ηγούμενό της τον ιερομόναχο Γ αβριήλ . η αλλαγή όμως αυτή λόγω της συνεχιζομένης φτώχειας και ακαταστασίας πραγματοποιήθηκε μόνο αργότερα, το 1818, όταν έγινε ηγούμενος ο Χρύσανθος, που εργάστηκε πολύ για την ανόρθωση της μονής. Στα ίδια αυτά χρόνια (1819-20) η Βασιλική, γυναίκα του Αλή πασά, έδωσε αρκετά χρήματα στον παραπάνω ηγούμενο, που βρισκόταν τότε στα Γιάννενα, με τα οποία αυτός ήρθε και ανοικοδόμησε ένα μέρος της μονής. Μερικές όμως οριακές διαφορές με τη γειτονική μονή Δοχειαρίου την ταλαιπώρησαν για μία ακόμη φορά. 'Ετσι χρειάστηκε να έρθει εδώ ο δραστήριος μοναχός Συμεών , που έγινε και ηγούμενός της, και ο οποίος, στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα, συγκέντρωσε πολλές δωρεές, κυρίως από τη Ρωσία, και φρόντισε πραγματικά για τη μονή, την οποία και ανακαίνισε σε πολλά σημεία της. Τότε κτίστηκε και η βορεινή πλευρά, ανοικοδομήθηκε το καθολικό και η μονή ξεχρεώθηκε από τα μεγάλα χρέη της, Το σημερινό καθολικό της μονής, αφιερωμένο στη μνήμη του αγίου Στεφάνου, είναι νεότερο, όπως είπαμε παραπάνω, κτισμένο στα χρόνια 1860-71 στα ερείπια του παλαιότερου ναού. Ακολουθεί τον αγιορειτικό τύπο, χωρίς τοιχογραφίες, με μαρμαρόστρωτο το δάπεδό του και μαρμάρινο επίσης το τέμπλο του (1867). Εκτός όμως από τον κεντρικό αυτό ναό διαθέτει 4 ακόμη παρεκκλήσια μέσα στον περίβολό της και άλλα 5 έξω από αυτόν. Τα πρώτα είναι τα εξής: α) της Θεοτόκου (1871) με πολύ κομψό και ιδιότυπο ξυλόγλυπτο τέμπλο, πάνω στο οποίο φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Πορταίτισσας, που έκαμε αρκετά θαύματα στη Ρωσία κατά την εκεί «ζητεία» του ηγουμένου και νέου κτίτορα της μονής Συμεών στα χρόνια 1872-76' β) του Αγίου Κωνσταντίνου, που χρησιμοποιήθηκε ως καθολικό, όταν κατεδαφίστηκε το παλαιό και μέχρι να ανοικοδομηθεί το νέο με λίγες νεότερες, περισσότερο λαϊκής τέχνης, τοιχογραφίες' γ) των Αγίων Πάντων, μικρό και κατανυκτικό παρεκκλήσι και δ) του Αγίου Νικολάου, μεγαλύτερο, στο νοσοκομείο -γηροκομείο της μονής. Τα ευρισκόμενα έξω από τη μονή παρεκκλήσια είναι: α) των Αρχαγγέλων στο κοιμητήρι, με παλαιότερα βημόθυρα, β) της Αγίας Τριάδος σε μία περίοπτη θέση, γ) της Παναγούδας, μέσα στη ρεματιά, με αξιόλογες μεταβυζαντινές τοιχογραφίες, δ) του Αγίου Αντωνίου στη θέση της παλαιάς μονής του Νεακίτου με ωραίο τέμπλο του 1670 και ε) του Αγίου Νικολάου στον αρσανά, που όμως δεν λειτουργείται γιατί βρίσκεται σε διαφιλονεικούμενη από τις μονές Κασταμονίτου και Δοχειαρίου περιοχή και γιατί, κατά την παράδοση, εκεί γεννήθηκε παιδί στα χρόνια της επανάστασης, όταν είχε βρει καταφύγιο στο 'Ορος ο άμαχος πληθυσμός της Χαλκιδικής. Από τα κειμήλια της μονής αξίζει να αναφέρουμε εδώ τις τρεις παλαιές και θαυματουργές εικόνες, μέσα στο καθολικό. Η μία είναι του πρωτομάρτυρα Στεφάνου, που χρονολογείται πιθανόν στον 8ο αιώνα και σύμφωνα με την παράδοση ήρθε στο 'Ορος από τα Ιεροσόλυμα στην περίοδο της εικονομαχίας μόνη της κατά θαυμαστό τρόπο. παρουσιάζει ίχνη από πυρκαγιά στο κάτω μέρος της και μια σχισμή στο αριστερό μάτι. Οι άλλες είναι της Θεοτόκου Οδηγητρίας (12ος αι.), την οποία δώρισε στη μονή, καθώς λένε, η ’ννα Φιλανθρωπινή, και της Θεοτόκου Αντιφωνήτριας, για την οποία υπάρχει ο θρύλος ότι γέμισε ένα πιθάρι που βρισκόταν κάτω από την εικόνα της με λάδι την παραμονή του αγίου Στεφάνου και το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα στη μονή. σχετικά λένε ότι «αντιφώνησε», δηλαδή διαβεβαίωσε για το θαύμα αυτό τον υπεύθυνο μοναχό, τον δοχειάρη, που στεναχωριόταν για την έλλειψη του λαδιού και μάλιστα στην πιο επίσημη ημέρα της μονής, Επίσης υπάρχει ακόμη και μια μικρή εικόνα πάλι του αγίου Στεφάνου, που ανήκει στον 16ο αιώνα, τεμάχιο του Τιμίου Ξύλου, κομμάτια από λείψανα πολλών αγίων μέσα σε θαυμάσιες και κομψές λειψανοθήκες, σταυροί, ιερά άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη, ένας πολύ αξιόλογος βυζαντινός επιτάφιος, πολύτιμο Ευαγγέλιο με αργυρόχρυση επένδυση, δώρο της Βασιλικής, καθώς και πολλά χρήσιμα έγγραφα, χρυσόβουλλα, μολυβδόβουλλα κτλ. Η βιβλιοθήκη της μονής στεγάζεται πάνω στο νάρθηκα του καθολικού και περιέχει 110 χειρόγραφα, από τα οποία τα 14 είναι σε περγαμηνή, καθώς και ένα μεγάλο αριθμό από έντυπα βιβλία. Η μονή Κασταμονίτου κατέχει την εικοστή θέση ανάμεσα στα αθωνικά μοναστήρια και ακολουθεί το κοινοβιακό σύστημα ζωής και διοίκησης' αριθμεί συνολικά 35 περίπου μοναχούς.